Kabızlığa Ne İyi Gelir?
Kabızlığa bunlar iyi geliyor; Limon suyu, Amla tozu, zeytinyağı, kuru üzüm, hint yağı, pekmez, incir, guavas, ıspanak, kabartma tozu,portakal, lahana iyi gelmektedir.
Kabızlık, nadiren barsak hareketleri veya birkaç hafta veya daha uzun süre devam eden dışkıların zor geçişidir. Kabızlık genellikle haftada üçten az bağırsak hareketine sahip olarak tanımlanır. Nadiren kabızlık çok yaygın olmasına rağmen, bazı insanlar günlük görevlerini yerine getirme kabiliyetlerini etkileyebilecek kronik kabızlık geçirirler. Kronik kabızlık da bağırsak hareketine ve diğer belirti ve semptomlara sahip olmak için aşırı zorlanmalara neden olabilir.
Kronik kabızlık tedavisi kısmen altta yatan nedene bağlıdır. Bununla birlikte, bazı durumlarda bir sebep asla bulunmaz.
Kabızlık Belirtileri?
Kronik kabızlığın belirtileri şunlardır:
- Haftada üç dışkıdan daha az geçiyor
- Topaklı veya sert dışkı olan
- Bağırsak hareketlerine sahip olmak
- Rektumda bağırsak hareketlerini önleyen bir tıkanıklık gibi hissetmek
- Dışkıyı rektumundan tamamen boşaltabiliyormuş gibi hissetmek
- Rektumunuzu boşaltmak için yardıma ihtiyacınız var, örneğin elinizi karnınıza basmak ve parmağınızı kullanarak rektumunuzdaki dışkıyı çıkarmak için
Son üç aydır bu belirtilerden iki veya daha fazlasıyla karşılaşmışsanız, kabızlık kronik kabul edilebilir.
Kabızlık Nedenleri?
Kabızlık en yaygın olarak, atık veya dışkı sindirim sistemi içinden çok yavaş hareket ettiğinde veya rektumdan etkili bir şekilde elimine edilemediğinde ortaya çıkar, bu da dışkıyı sert ve kuru hale getirebilir. Kronik kabızlığın birçok olası nedeni vardır.
Kolon veya rektumdaki tıkanıklıklar
Kolon veya rektumdaki blokajlar dışkı hareketini yavaşlatabilir veya durdurabilir. Nedenleri şunlardır:
- Anal fissür
- Bağırsak tıkanıklığı
- Kolon kanseri
- Kolonun daralması (barsak striktürü)
- Kolon üzerine baskı yapan diğer karın kanseri
- Rektal kanser
- Rektum vajinanın arka duvarından çıkıntı yapar (rektosel)
Kolon ve rektum çevresindeki sinirlerle ilgili problemler
Nörolojik sorunlar kolonda ve rektumda kaslara neden olan sinirleri etkileyebilir ve bağırsaklarda dışkıyı hareket ettirebilir. Nedenleri şunlardır:
- Otonom nöropati
- Çoklu skleroz
- Parkinson hastalığı
- Omurilik yaralanması
- inme
Ortadan kaldırılmasıyla ilgili kasların zorluğu
Bağırsak hareketine neden olan pelvik kaslarla ilgili sorunlar kronik kabızlığa neden olabilir. Bu sorunlar şunları içerebilir:
- Bir bağırsak hareketine izin vermek için pelvik kasların gevşememesi (anismus)
- Pelvik kaslar rahatlama ve kasılmayı doğru şekilde koordine etmez (dissinerji)
- Zayıflamış pelvik kaslar
Vücuttaki hormonları etkileyen durumlar
Hormonlar vücudunuzdaki sıvıları dengelemeye yardımcı olur. Hormonların dengesini bozan hastalıklar ve durumlar aşağıdakiler dahil kabızlığa yol açabilir:
- Diyabet
- Aşırı aktif paratiroid bezi (hiperparatiroidizm)
- Gebelik
- Ulenraktif tiroid (hipotiroidizm)
Kabızlık Risk Faktörleri
Kronik kabızlık riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:
- Yaşlı bir yetişkin olmak
- Kadın olmak
- Susuz kalmak
- Elyafta düşük olan bir diyet yemek
- Çok az ya da hiç fiziksel aktivite alma
- Sedatifler, narkotikler, bazı antidepresanlar veya kan basıncını düşürmek için ilaçlar da dahil olmak üzere bazı ilaçları almak
- Depresyon veya yeme bozukluğu gibi ruhsal sağlık sorunlarına sahip olmak
Kabızlık Komplikasyonları
Kronik kabızlık komplikasyonları şunlardır:
- Anüsünüzdeki şişmiş damarlar (hemoroid). Bağırsak hareketine maruz kalmak, anüsten ve etrafınızdaki damarlarda şişmeye neden olabilir.
- Anüsünüzde yırtılmış deri (anal fissür). Büyük veya sert bir dışkı, anüste küçük gözyaşlarına neden olabilir.
- Dışkılamayan dışkı (fekal impaksiyon). Kronik kabızlık bağırsaklarınızda sıkışmış sertleşmiş dışkı birikmesine neden olabilir.
- Anüsten çıkan bağırsak (rektal prolapsus). Bağırsak hareketine sahip olmak, az miktarda rektumun anüsten gerilmesine ve çıkmasına neden olabilir.
Kabızlık Önleme
Aşağıdakiler kronik kabızlıktan kaçınmanıza yardımcı olabilir.
- Fasulye, sebze, meyve, tam tahıl gevreği ve kepek dahil olmak üzere diyetinizde bol miktarda yüksek lifli yiyecek bulundurun.
- İşlenmiş gıdalar ve süt ve et ürünleri gibi az miktarda lif içeren yiyecekleri daha az yiyin.
- Bol sıvı tüketin.
- Mümkün olduğunca aktif kalın ve düzenli egzersiz yapmaya çalışın.
- Stresi yönetmeye çalış.
- Dışkı geçirme isteğini görmezden gelmeyin.
- Özellikle yemekten sonra bağırsak hareketleri için düzenli bir program oluşturmaya çalışın.
- Katı yiyecekler yemeye başlayan çocukların diyetlerinde bol miktarda lif aldığından emin olun.
Kabızlık Teşhisi
Genel bir fiziksel muayeneye ve dijital rektal muayeneye ek olarak, doktorlar kronik kabızlığı teşhis etmek için aşağıdaki testleri ve prosedürleri kullanırlar ve nedenini bulmaya çalışırlar:
- Kan testleri. Doktorunuz düşük tiroid (hipotiroidizm) gibi sistemik bir durum arar .
- Rektum ve alt veya sigmoid kolonun (sigmoidoskopi) incelenmesi. Bu prosedürde, doktorunuz rektumunuzu ve kolonunuzun alt kısmını incelemek için anüsünüze ışıklı ve esnek bir tüp yerleştirir.
- Rektum ve tüm kolonun (kolonoskopi) incelenmesi. Bu diyagnoz prosedürü doktorunuzun tüm kolonun esnek, kamera donanımlı bir tüp ile muayene etmesini sağlar.
- Anal sfinkter kas fonksiyonunun değerlendirilmesi (anorektal manometri). Bu prosedürde, doktorunuz dar ve esnek bir tüpü anüs ve rektuma yerleştirir ve daha sonra tüpün ucunda küçük bir balon şişirir. Cihaz daha sonra sfinkter kasından geri çekilir. Bu prosedür doktorunuzun bağırsaklarınızı hareket ettirmek için kullandığınız kasların koordinasyonunu ölçmesine izin verir.
- Anal sfinkter kas hızının değerlendirilmesi (balon çıkarma testi). Genellikle anorektal manometri ile birlikte kullanılır, bu test su ile doldurulmuş ve rektumunuza yerleştirilmiş bir balonu itmeniz için gereken süreyi ölçer.
- Gıdaların kolondan nasıl geçtiğinin değerlendirilmesi (kolonik geçiş çalışması). Bu prosedürde, bir radyoopak işaretleyici veya bir kablosuz kayıt cihazı içeren bir kapsül yutabilirsiniz. Kapsülün kolonunuzdaki ilerlemesi birkaç gün boyunca kaydedilecek ve X-ışınları üzerinde görünecektir.Bazı durumlarda radyokarbonla beslenen yiyecekler yiyebilir ve özel bir kamera ilerlemesini kaydedecektir (sintigrafi). Doktorunuz bağırsak kas disfonksiyonu belirtilerini ve kolonunuzda yiyeceğin ne kadar iyi hareket ettiğini araştıracaktır.
- Savunma sırasında rektumun bir röntgeni (defekografi). Bu prosedür sırasında doktorunuz rektumunuza baryumdan yapılmış yumuşak bir macun ekler. Ardından baryum macunu, taburcu olurken geçirirsiniz. Baryum X-ışınları üzerinde ortaya çıkar ve kas fonksiyonu ve kas koordinasyonu ile ilgili bir prolaps veya problem ortaya çıkarabilir.
- MRG defekografisi. Bu prosedür sırasında baryum defekografisinde olduğu gibi bir doktor rektumunuza kontrast jeli yerleştirecektir. Daha sonra jeli geçirirsiniz. MRI tarayıcı defekasyon kaslarının işlevini görselleştirebilir ve değerlendirebilir. Bu test ayrıca rektosel veya rektal prolapsusu gibi kabızlığa neden olabilecek sorunları teşhis edebilir.
Kabızlık Tedavisi
Kronik kabızlık tedavisi genellikle diyetle başlar ve dışkının bağırsaklarınızdan geçtiği hızı arttırmak için yapılan yaşam tarzı değişiklikleri ile başlar. Bu değişiklikler yardımcı olmazsa, doktorunuz ilaç veya ameliyat önerebilir.
Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri
Doktorunuz kabızlığınızı hafifletmek için aşağıdaki değişiklikleri önerebilir:
- Elyaf alımınızı artırın. Diyetinize lif eklemek, dışkınızın ağırlığını artırır ve bağırsaklarınız boyunca geçişini hızlandırır. Yavaş yavaş her gün daha fazla taze meyve ve sebze yemeye başlar. Tam tahıllı ekmekleri ve tahılları seçin.Doktorunuz her gün tüketmek için belirli sayıda gram lif önerebilir. Genel olarak günlük diyetinizde her 1000 kalori için 14 gram lif hedefleyin.Yediğiniz lif miktarındaki ani artış şişkinliğe ve gaza neden olabilir, bu nedenle yavaşça başlayın ve birkaç hafta içinde hedefinize doğru ilerleyin.
- Haftanın çoğu günü egzersiz yapın. Fiziksel aktivite, bağırsaklarınızdaki kas aktivitesini artırır. Haftanın çoğu gününe egzersiz yapmaya çalışın. Henüz egzersiz yapmıyorsanız, egzersiz programına başlamak için yeterince sağlıklı olup olmadığınız konusunda doktorunuzla konuşun.
- Bir bağırsak hareketine sahip olma isteğini görmezden gelmeyin. Zamanınızı banyonuza atın, rahatsız edilmeden bağırsak hareketine ve koşuşturmadan kendinizi hissetmeye yetecek kadar zaman ayırın.
Müshiller
Birkaç çeşit laksatif var. Her biri bağırsak hareketini kolaylaştırmak için biraz farklı çalışır. Aşağıdakiler sayaç üzerinde kullanılabilir:
- Lif takviyeleri. Elyaf takviyeleri dışkıya topluca eklenir. Bunlar arasında psilyum (Metamucil, Konsyl), kalsiyum polikarbofil (FiberCon) ve metilselüloz elyafı (Citrucel) bulunmaktadır.
- Uyarıcılar. Correctol, bisacodyl (Ducodyl), Dulcolax ve senna-sennosides oral (Senokot) dahil olmak üzere uyarıcılar bağırsaklarınızın daralmasına neden olur.
- Osmotics. Ozmotik laksatifler sıvıların kolondan geçmesine yardımcı olur. Örnekler, oral magnezyum hidroksit (Magnesia Phillips Sütü), magnezyum sitrat, laktuloz (Kristaloz), polietilen glikol (Miralax) içerir. Ayrıca, polietilen glikol (PEG) (Golytely, Nulytely) reçete ile kullanılabilir.
- Yağlar. Mineral yağ gibi yağlar, taburenin kolonunuzdan daha kolay hareket etmesini sağlar.
- Dışkı yumuşatıcılar. Docusate sodyum (Colace) ve Docusate kalsiyum (Surfak) gibi dışkı yumuşatıcıları, dışkıyı sudan bağırsaklardan alarak nemlendirir.
- Enemalar ve fitiller. Sodyum fosfat (Fleet), sabunlar veya musluk suyu lavmanları dışkıyı yumuşatmak ve bağırsak hareketi yapmak için yararlı olabilir. Gliserin veya bisakodil fitiller de dışkıyı yumuşatır.
Diğer ilaçlar
Eğer reçetesiz ilaçlar kronik kabızlığınıza yardımcı olmazsa, doktorunuz özellikle özellikle irritabl bağırsak sendromunuz varsa, reçeteli ilaçları önerebilir.
- Bağırsaklarınıza su çeken ilaçlar. Kronik kabızlığı tedavi etmek için bir dizi reçeteli ilaç mevcuttur. Lubiprostone (Amitiza) ve linaclotide (Linzess), bağırsaklarınıza su çekerek ve dışkı hareketini hızlandırarak çalışır.
- Diğer ilaç türleri. Misoprostol (Cytotec), kolşisin / probenekid (Col-Probenecid) ve onabotulinumtoxinA (botulinum toksin tip A veya Botox olarak da adlandırılır) hepsi farklı şekillerde çalışır ve kronik kabızlığı tedavi etmek için kullanılabilir.
Kabızlığa Ne İyi Gelir?
- Elyaf alımınızı artırın. Diyetinize lif eklemek, dışkınızın ağırlığını artırır ve bağırsaklarınız boyunca geçişini hızlandırır. Yavaş yavaş her gün daha fazla taze meyve ve sebze yemeye başlar. Tam tahıllı ekmekleri ve tahılları seçin.Doktorunuz her gün tüketmek için belirli sayıda gram lif önerebilir. Genel olarak günlük diyetinizde her 1000 kalori için 14 gram lif hedefleyin.Yediğiniz lif miktarındaki ani artış şişkinliğe ve gaza neden olabilir, bu nedenle yavaşça başlayın ve birkaç hafta içinde hedefinize doğru ilerleyin.
- Haftanın çoğu günü egzersiz yapın. Fiziksel aktivite, bağırsaklarınızdaki kas aktivitesini artırır. Haftanın çoğu gününe egzersiz yapmaya çalışın. Henüz egzersiz yapmıyorsanız, egzersiz programına başlamak için yeterince sağlıklı olup olmadığınız konusunda doktorunuzla konuşun.
- Bir bağırsak hareketine sahip olma isteğini görmezden gelmeyin. Zamanınızı banyonuza atın, rahatsız edilmeden bağırsak hareketine ve koşuşturmadan kendinizi hissetmeye yetecek kadar zaman ayırın.
Kabızlık, düzensiz ve yetersiz beslenme nedeni ile ortaya çıkabilir. Çünkü gün içinde tüketilen gıdalar ile büyük bir ilişkisi vardır. Özellikle lif yönünden zengin ve omega yağ asitleri barındıran gıdaların tüketimi ile kabızlık engellenebilir. Yağ oranı yüksek, işlenmiş gıdalar ve lif yönünden zayıf besinler bağırsak hareketlerini olumsuz etkileyerek kabızlığa yol açabilir. Tüketilen gıdaların haricinde gün içinde tüketilen suda kabızlık ve tedavisi için çok önemli bir rol oynar. Günlük beslenme programında yapılacak ufak değişimler ile kabızlık sorunundan kurtulmak mümkün olabilir.
Kabızlığa Karşı Önerilen Besinler
Meyve Ve Meyve Suları: Özellikle üzüm ve erik suyunun bağırsakları yumuşatıcı bir özelliği vardır. Kuru erik ve kuru üzüm başta olmak üzere bütün meyve kuruları kabızlığa karşı etkili olur. Aynı şekilde evde taze sıkılmış meyve suları da kabızlık tedavisinde etkilidir.
Su: Kabızlık yaşayan kişinin ilk yapması gereken şey tükettiği su miktarını arttırmaktır.Suyun vücut için tek görevi vücudun ihtiyacı olan mineralleri sağlamak değildir. Aynı zamanda dışkının kıvamını yumuşatıcı bir görevi de vardır. Ancak su ihtiyacı direkt gazlı ve kafeinli içeceklerden karşılanmamalıdır.
Tahıllar: Daha çok buğday, yulaf kepeği ve kepekli tahıllar sindirimi kolaylaştırarak kabızlığı engeller. Fakat tahıllı gıdalar kullanılırken işlenmemiş olmasına özen gösterilmelidir.
Fasulye Ve Baklagiller: Baklagiller ve fasulye lif yönünden zengin bir içeriğe sahiptir. Kabızlığa hemen müdahale edebilmek için fasulye ve baklagillerden yardım alınabilir. Bu tür gıdalar bağırsakların çalışmasına katkıda bulunur.
Lif İçeren Sebzeler: Özellikle yeşil yapraklı sebzeler ile hazırlanan salata gün içinde düzenli tüketilirse kabızlığı hafifletebilir. Lahana, brokoli, enginar, havuç kabızlığı önleyici etki sağlar.
Ayrıca Kabızlığa İyi Gelen Besinler
- Armut
- Elma
- Böğürtlen
- Ahududu
- Şeftali
- Ananas
- Badem
- İncir
- Kayısı
- Erik olarak sıralanabilir.
1. Kabızlığa limon Suyu
Bir tutam tuz ve bir çay kaşığı limon suyuna bir bardak ılık su eklenir. Bu karışım, kabızlık problemi geçene kadar her sabah aç karnına içilir. Doğal bir temizleyici olan limon, bağırsakların temizlenmesi yoluyla dışkıların geçişini kolaylaştıracaktır.
2. Kabızlığa iyi gelen bitki: Amla Tozu
Kabızlık tedavisi için oldukça etkili bir doğal ilaçtır. Bir çay kaşığı tuz ile bir bardak ılık su ekleyin. Kahvaltı yapmadan önce veya gece yatmadan önce bunu karıştırabilirsiniz. Amla sindirim sistemi için doğal bir müshildir.
3. Kabızlığa zeytinyağı iyi gelirmi?
Bir çay kaşığı limon suyu ile bir çorba kaşığı zeytinyağı karıştırın ve bu karışımı düzenli olarak tüketin. Sindirim sistemini harekete geçiren ve bağırsak hareketliliğini teşvik eden zeytinyağı, kabızlık için etkili bir doğal ev terapisidir.
4. Kabızlık için kuru üzüm
Gece uyumadan önce üzüm suyu içebilir veya sabahları aç karnında kuru üzümleri yiyebilirsiniz. Ayrıca, laksatifler olarak kullanılan kuru üzümler lif açısından oldukça zengindir. Kuru üzümler, hamile kadınlar için, yan etkileri olmadığı için özellikle yararlıdır. Ayrıca, kabızlıkla ilgili bir problem olmamasına rağmen, kuru üzümler her zaman kabızlık riskine karşı tüketilebilir.
5. Kabızlık için hint yağı
Bir fincan sıcak çorba ve Hint yağı çorba kaşığı ekleyin. Karışım yatmadan önce içindir. Hint yağı yetişkinlerde kabızlık için en etkili doğal tedavidir.
Hint yağı 1 veya 2 çay kaşığı, bol su ile sabah içilir. Bu doğal ilaç kabızlık tedavisinde büyük bir iyileşme sağlayacaktır.
6. Pekmez kabızlığa iyi gelirmi?
Siyah melas, kabızlık tedavisini hızlandıracak doğal bir ilaçtır. Bir bardak ılık suya 1 veya 2 çay kaşığı siyah pekmez ekleyin ve iyice karıştırın ve içirin. Özellikle bu melas içeren magnezyum açısından zengin vitaminler ve mineraller kabızlığı rahatlatmaya yardımcı olur.
7. Kabızlığa incir
Birkaç incir süte eklenir ve kaynatılır. Karışım gece uykusundan önce ısıtılır ve daha sonra içilir.
8. Kabızlığa kahve iyi gelirmi?
Kahve, kafein içerir, sindirim sisteminin doğal bir uyarıcısıdır. Tadı da kahve için popüler bir ev, yanı sıra kabızlık için doğal bir ev. Sindirim sisteminizi aynı zamanda evinizde her gün güzel bir fincan kahve yudumlarken de kullanabilirsiniz.
9. Guavas
Guava tohumları, çok yüksek lif içeriğine sahip olan, kabızlık için etkili bir doğal ilaçtır.
10. Aloe Vera
Bir bardak meyve suyu ile karıştırılmış 2 yemek kaşığı taze aloe vera suyu. Bu karışım kabızlık tedavisi için düzenli olarak tüketilmelidir. Aloe vera yüksek yumuşatıcı etkisi ile rahatlama sağlayarak kabızlık problemini hafifletir.
Not – Aloe vera fazla tüketildiği takdirde ishale neden olabilir. Bu nedenle dikkatli kullanılmalıdır.
11. Kabızlığa ıspanak
Ispanak, bağırsaklardan dışkıların geçişini kolaylaştıran kabızlık için en etkili doğal ev ilaçlarından biridir. Ispanak suyu miktarına eşit 100 ml su ekleyin. Bu karışımı günde en az iki kez içmek gerekir. Ispanak suyu da pişmiş veya ham olarak tüketilebilir.
12. Kabartma Tozu
Karbonat, kabızlık için bikarbonatın mide ağrılarını hafifletmesine neden olan etkili bir doğal tedavidir. 1 çay kaşığı kavrulmuş muffin bir bardak ılık suya konur ve iyice karıştırılır. Bu karışım kabızlık tedavisi için her gün alınmalıdır.
13. Kabızlığa portakal
Günde en az 2 portakal, bağırsakları döverek çalışabilir. Zengin C vitamini ve lif içeriği sayesinde, turuncu dışkıyı yumuşatmaya yardımcı olur ve kabızlığın hızla çözülmesine yardımcı olur.
14. Kabızlık için lahana
Düzenli lahana diyetiyle kabızlığı önlemek mümkündür. Lahana, lif açısından zengindir ve bağırsakları temizlemeye yardımcı olur. Lahana da yenilebilir, aynı zamanda su içilebilir.
15. Tereyağı ile sıcak süt
Bir bardak sıcak sosa bir kaşık dolusu tereyağı ekleyin ve yatmadan önce karıştırın. Bu karışım, kabızlık tedavisi için etkili olduğu kanıtlanmış ve uzun yıllardan beri kullanılmakta olan etkili bir doğal ev terapisidir.
16. Psilyum Bitkisi
Bir bardak psilyum bitkisini bir bardak ılık su ile karıştırın. Psyllium bitki kabızlık sorunu için geleneksel bir doğal ev tedavidir.
17. Erik suyu kabızlık tedavisi
Erik suyu, kabızlık sorununa hızlı bir şekilde cevap veren başka bir doğal ev terapisidir. Erik yüksek düzeyde yumuşatıcı ve lif bakımından zengin vitaminlere sahiptir. Bu nedenle, hızlı bir şekilde kabızlığınızı rahatlatabilirsiniz. Bir bardak erik suyu için her sabah.
18. Kabızlığa karşı bitkisel çay: Karahindiba çayı
Karahindiba çayı, kabızlık probleminde doğal bir müshildir ve bağırsağı hafifletmeye yardımcı olur. Böylece kabızlık problemini kısa sürede çözecektir.
19. Fasulye
Fasulye, nohut ve kuru fasulye gibi sebzeler, zengin lif kaynaklarıdır ve kabızlık sorununu ortadan kaldırmaya yardımcı olur.
Not: Gaz sorunu ve şişkinlik yaşamamak için fasulye tüketimine dikkat ediniz.
20. Susam
Susam tohumlarını düzenli olarak her gün tüketin ve bol su içmeyi unutmayın. Ayrıca yemek ve kekinize susam ekleyebilirsiniz.
21. Sülfat
1 bardak su ya da meyve suyuna 2 tatlı kaşığı sülfat eklenir. İyice karıştırın ve içilir. 4 saat içinde bağırsak hareketlerinde bir farklılık görülmez ise biz doz daha alınabilir.
Not: Çocuklara yalnızca yarım çay kaşığı kadar verilmelidir.
22. Kabızlığa yoğurt
Yoğurucudaki probiyotikler, vücudumuzdaki sindirim sisteminin gelişimi ve iyileşmesinde yardımcı bir görev yürütmektedir. Günde en az bir fincan yoğurt yiyerek yumurtalığı yumuşatıp bağırsağı temizleyebilirsiniz.
23. Zencefil çayı
Zencefil çayı, kabızlık tedavisi için etkili bir doğal tedavidir.
24. Papaya
Papaya da doğal bir müshil ve kabızlık tedavisinde yardımcı olur.